“Kultura i polityka. W 70. rocznicę śmierci/mordu na członkach Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego w ZSRR” to tytuł sesji naukowej, jaka odbyła się 1 września w CKJ.
Żydzi odgrywali znaczą rolę w rosyjskim ruchu rewolucyjnym. W kierownictwie partii bolszewickiej było stosunkowo wielu Żydów, ale nic nie wskazuje na to, by miało to wpływ na stosunek państwa do Żydów. Byli oni traktowani podobnie, jak inne mniejszości.
Joanna Nalewajko-Kulikov przybliżyła działalność Jewsekcji oraz jej działaczy. Część społeczności żydowskiej nie znała rosyjskiego na tyle, by móc swobodnie w nim funkcjonować, dlatego istniała potrzeba tłumaczenia “z bolszewickiego na żydowski”. Miało to służyć przybliżeniu programu bolszewików oraz zwerbowania ich do organizacji. Wkrótce jednak nastąpiła walka z nacjonalizmem żydowskim, z rabinami, z judaizmem oraz rugowanie hebrajskiego. Zwalczanie języka hebrajskiego przedstawiano jako walkę z klerykalizmem. Dochodziło do sowietyzacji języka – hebraizmy zapisywano fonetycznie, by każda niewykształcona osoba mogła je przeczytać.
Joanna Degler przybliżyła postać Chany Lewin – poetki, żołnierki i feministki. Była ona jedną z najbardziej aktywnych pisarek okresu przedwojennego. Miała wątpliwość, czy w nowej rzeczywistości kwestia kobieca została właściwie rozwiązana. Czy nie było tak, że dokonała się rewolucja, ale jej cenę poniosą kobiety. Powoływała się też na swoje doświadczenie – kobiety, która walczyła z karabinem w ręku.
Postać Szyry Gorszman jako reportażystki przedstawiła Karolina Szymaniak, prezentując fragmenty dotyczące lata oraz ludzi nauki. Twórczość tej pisarki charakteryzuje silna obecność reporterskiego ja, indywidualne niedopowiedziane historie, tajemnice – szczególnie jeśli chodzi o tożsamość żydowską po wojnie. Jej utwory dają wgląd w codzienne życie żydowskie w ZSRR, uwzględniając podskórne poczucie wyobcowania i traumy.
Anna Rozenfeld mówiła o Idzie Kamińskiej i jej doświadczeniu uchodźctwa. Kamińska zaczęła grać na scenie w wieku 6 lat. Angażowała się w rozwój teatru jidysz. Pod koniec lat 30. drastycznie ograniczono instytucje żydowskie w ZSRR, teatry mogły jednak funkcjonować. Kamińska otrzymała zaproszenie do kierowania teatrem Zachodniej Ukrainy wraz z obietnicą finansowania. Sądziła, że w ten sposób kultura jidysz może nie tylko przetrwać, ale również się rozwijać. Dopiero później przyszło rozczarowanie i świadomość wykorzystania sztuki żydowskiej do celów propagandowych.
Magdalena Ruta przedstawiła sylwetki żydowskich poetów gułagu, a Philip Schwartz mówił o stosunkach polsko-sowieckie z perspektywy literatury jidyszowej w latach 40. i 50. XX wieku.
Szmuel Halkin był dziewiątym dzieckiem w rodzinie i mawiał, że z tego tytułu musi mieć szczęście. Icyk Manger uznawał go za jednego z największych i najsubtelniejszych poetów jidysz. Biografię oraz twórczość Halkina przybliżyła Bella Szwarcman-Czarnota. Dzieje Halkina potoczyły się wyjątkowo. W 1929 r. ukazał się jego drugi tom poezji “Ból i męstwo”, spotykając się z krytyką, że to twórczość zbyt pesymistyczna, bez wiary w lepsze jutro. Jego utwory były mocno osadzone w kulturze żydowskiej. W czasie II wojny światowej poeta należał do Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego.
Maria Sławek z Instytutu Mieczysława Wajnberga mówiła o twórczości kompozytora, prezentując uczestnikom nagrania utworów w jidysz m.in. we własnym wykonaniu.
Sesja naukowa odbyła się w ramach Festiwalu Warszawa Singera pod opieką naukową Karoliny Szymaniak.