Objazdy naukowe

2023

Objazd po Kielecczyźnie

W tym roku objazd naukowy śladami żydowskich zabytków w Polsce odbył się między 8 a 11 czerwca.

Plan objazdu Kielecczyzny był bardzo bogaty i obejmował odwiedzenie następujących miejscowości w poszczególnych dniach:

Dzień 1: Tarczy, Grójec, Przytyk, Przysucha, Szydłowiec, Skarżysko-Kamienna, Wąchock, Kielce.

Dzień 2: Chęciny, Pińczów, Busko-Zdrój, Chmielnik, Szydłów, Kielce.

Dzień 3: Ciekoty, Bodzentyn, Nowa Słupia, Opatów, Iwaniska, Ujazd, Klimontów, Sandomierz.

Dzień 4. Ożarów, Ćmielów, Tarłów, Ciepielów, Zwoleń, Czarnolas, Dęblin, Ryki i powrót do Warszawy.

Każdy dzień wypełniony był odszukiwaniem śladów po żydowskim życiu i bytności, czasem zwiedzaniu zachowanych budynków i nekropolii. Każdego dnia, dzięki referatom uczestników objazdu mogliśmy zgłębić historię społeczności żydowskiej w danej miejscowości, poznać jej wojenne losy.

A nasze referaty dotyczyły takich zagadnień:

- Tarczyn: kirkut przy ul. Długiej, historia nieistniejącej synagogi przy ul. Komornickiej, getto, obóz pracy przymusowej;

- Grójec: historia społeczności żydowskiej w mieście oraz kirkut przy Mogielnickiej;

- Przytyk: historia społeczności oraz zajścia antyżydowskie w miejscowości, a także kirkut przy ul. Radomskiej;

- Przysucha: synagoga przy ul. Żeromskiego, macewy w budynku straży pożarnej, kirkut przy ul. Cmentarnej. Historia społeczności żydowskiej;

- Chasydzi z Przysuchy;

- Szydłowiec: kirkut przy ul. Wschodniej, dom modlitwy przy ul. Garbarskiej, getto i historia społeczności żydowskiej;

- Skarżysko-Kamienna: kirkut przy ul. Głogowej i historia społeczności żydowskiej w mieście;

- Wąchock: ruiny synagogi przy ul. Kolejowej, opactwo cystersów, pomnik sołtysa, kirkut przy ul. Krzemienica i historia społeczności żydowskiej w miejscowości;

- Kielce – historia miasta;

Grupa osób stojących na chodniku słucha przewodniczki

Grupa osób na cmentarzu żydowskim ogląda macewy

– Kielce – historia społeczności żydowskiej w mieście;

– Kielce – pogrom kielecki i jego upamiętnienie;

– Chęciny – synagoga przy ul. Długiej, dom rabina przy ul. Długiej, kirkut przy ul. Radkowskiej i historia społeczności żydowskiej;

– Pińczów – synagoga-muzeum i historia społeczności żydowskiej w miejscowości;

– Busko-Zdrój – historia społeczności synagoga przy ul. Partyzantów;

– Chmielnik – synagoga, kirkut, mykwa;

– Szydłów – synagoga i historia społeczności żydowskiej;

– Ciekoty – dworek Żeromskiego. O Żeromskim;

– Bodzentyn: kirkut na zboczach Góry Miejskiej oraz historia społeczności żydowskiej;

– Nowa Słupia synagoga przy ul. Radoszów oraz historia społeczności żydowskiej w mieście;

– Opatów – mykwa przy ul. Leszka Czarnego, kirkut przy ul. Kopernika oraz historia społeczności żydowskiej;

– Iwaniska – kirkut poza wioską oraz historia społeczności żydowskiej;

– Ujazd – zamek – historia;

– Klimontów – synagoga i historia społeczności żydowskiej;

– Sandomierz – historia miasta;

– Sandomierz – synagoga, getto, macewy, katedra z obrazem nt. mordu rytualnego i historia społeczności żydowskiej;

– Ożarów – synagoga przy ul. Kochanowskiego, kirkut przy ul. Partyzantów oraz historia społeczności żydowskiej;

– Ćmielów – fabryka porcelany i historia miasteczka;

– Tarłów – ruiny synagogi przy ul. Ostrowieckiej, kirkut, historia społeczności żydowskiej;

– Ciepielów – synagoga przy ul. Źródlanej i historia społeczności żydowskiej;

– Czarnolas i Zwoleń – o Kochanowskim;

– Zwoleń – grób Kochanowskiego i historia miasteczka;

– Czarnolas – dworek Kochanowskiego i historia miasteczka;

– Dęblin – synagoga przy Okólnej i historia społeczności żydowskiej;

– Ryki – kirkut przy ul. Piaskowej oraz historia społeczności żydowskiej;

Koordynatorki projektu: Regina Gromacka, Katarzyna Batarowska.

Program dofinansowany ze środków Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

2022

Objazd po Górnym Śląsku

W tym roku w dniach 16-19 czerwca odwiedziliśmy Górny Śląsk. W programie objazdu znalazły się następujące miejsca:

- Krzepice k. Kłobucka – ruiny synagogi i żeliwne macewy na cmentarzu

- Lubliniec (cmentarz przy ul. 11 Listopada, muzeum Edyty Stein)

- Brynek (pałac eklektyczny, ogród botaniczny)

- Wielowieś k. Gliwic – cmentarz żydowski

- Bytom – cmentarz z 1500 macewami, tablica po synagodze oraz spacer po mieście

- Gliwice - 2 cmentarze, dom przedpogrzebowy oraz Dom tekstylny Weichmanna, Główna Poczta, Ratusz, Ruiny Teatru Miejskiego, Willa Caro, Zamek Piastowski, Czerwona chemia, Szara chemia, Hotel Diament, Fontanna z Neptunem, Fontanna z trzema faunami, Rzeźba lew czuwający, Rzeźby lwy leżące, Rynek, Stare Miasto, Plac Krakowski, Plac Piastów, Miejskie mury obronne, Radiostacja gliwicka, Wieża ciśnień w Gliwicach (ul. Sobieskiego)

– Czeladź – cmentarz

– Będzin k. Katowic – dom modlitwy Mizrachi przetrwał, ponieważ został przerobiony na zwykłą piwnicę i zapomniany. Kolorowe malowidła z początku XX w. przedstawiające Ziemię Świętą, symbole 12 plemion Izraela i znaki zodiaku zostały odkryte dopiero w 2004 r. Od 2008 r. opiekuje się nim Muzeum Zagłębia w Będzinie. Podobny jest dom modlitwy Brama Cukermana. Odkryte tam malowidła dzięki Fundacji Brama Cukermana zostały wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego oraz odrestaurowane.

– Sosnowiec, Katowice, Mikołów, Żory, Cieszyn, Bielsko-Biała, Żarki – Szlak Kultury Żydowskiej z odbudowaną ze zniszczeń wojennych i ostatnio odnowioną synagogą i cmentarzem na ponad tysiąc macew, Lelów – dom modlitwy, ośrodek chasydyzmu.

Koordynacja objazdu: Natalia Chmielarz, Regina Gromacka.

Program współfinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

2021

Objazd po Warmii

Objazdy naukowe CKJ to niepowtarzalne wyprawy, które są najlepszym sposobem poznawania w terenie historii Żydów, ich dziedzictwa kulturowego oraz różnego rodzaju zabytków. Co roku staramy się zwiedzić inny region kraju i dotrzeć zwłaszcza do miejsc mniej uczęszczanych i trudno dostępnych podczas podróży indywidualnych.

Formuła objazdu od lat jest niezmienna: chodzi o wspólne przedsięwzięcie wszystkich uczestników, każdy z nas jest więc po części odpowiedzialny za program, poziom merytoryczny, a także atmosferę nauki, pasji poznawania i odkrywania, dobry nastrój we wspaniałym towarzystwie.

W tym roku od 18 do 19 września zwiedziliśmy Warmię. A więc bardzo nietypowo, bo tu osadnictwo żydowskie było dość słabe, niemniej jednak parę miejsc trzeba poznać. A poza tym nigdy tam nie byliśmy 😊 Jakie miejsca odwiedziliśmy? Szczytno, Nidzicę, Grunwald, Olsztyn, Barczewo, Lidzbark Warmiński, Łężany, Dylewską Górę, Olsztynek, Zajączki, Glaznoty, Jeziorany.

Lista referatów:
1. Historia ogólna „Świętej Warmii” (i Mazur)
2. Osadnictwo żydowskie w zaborze pruskim – ogólnie z uwzględnieniem Warmii i Mazur
3. Gwara warmińska
4. Nidzica – historia
5. Grunwald – zakon krzyżacki, bitwa pod Grunwaldem
6. Barczewo – historia miasta, synagoga, kirkut
7. Olsztyn – historia miasta, synagoga, domy żydowskie
8. Dobre Miasto – historia miasta, zabytki
9. Jeziorany – historia, kirkut + dom obok remizy?
10. Lidzbark Warmiński – historia miasta, osadnictwo żydowskie
11. Orneta – historia miasta, zabytki
12. Pasłęk – historia miasta, zabytki
13. Kwitajny – przykład wielkiego gospodarstwa (“spichlerz Rzeszy”)
14. Łukta – historia (+ pyszne lody w miejscowej cukierni!)
15. Gietrzwałd – historia i sanktuarium maryjne
16. Olsztynek – historia + skansen
17. Przyroda Warmii i Mazur (bociany w Wilczkowie, Żywkowie itd.)
18. Kapliczki warmińskie
19. Słynne postaci np. Mikołaj Kopernik
20. Sanktuaria i władza Kościoła
21. Odniesienia literackie – „Krzyżacy” Sienkiewicza itd.
22. Mazursko godka i próba jej ochrony
23. Inne – proszę proponować! Może być coś z regionu, literatury, kultury współczesnej lub ogólne referaty nt. stylu synagog, kirkutów itd.

Koordynacja objazdu: Natalia Chmielarz, opieka naukowa: Regina Gromacka.

Program współfinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

2020

Wirtualny objazd po Górnym Śląsku

Jak co roku CKJ organizuje objazd naukowy śladami żydowskich zabytków w Polsce. W tym roku - z wiadomych przyczyn - odbywa się on w formule online.

Nasze wyprawy (nawet wirtualne) są najlepszym sposobem poznawania historii Żydów, ich dziedzictwa kulturowego oraz zabytków. Co roku staramy się zwiedzić inny region kraju i dotrzeć do miejsc mniej uczęszczanych. Nasze podróże to wspólne przedsięwzięcie wszystkich uczestników, każdy z nas - przygotowując referaty - jest więc po części odpowiedzialny za program, poziom merytoryczny, a także atmosferę nauki, pasji poznawania i odkrywania, dobry nastrój we wspaniałym towarzystwie.

Tym razem 11 grudnia "odwiedziliśmy" Górny Śląsk i Słowację. Referaty dotyczyły Śląska, chasydyzmu, cmentarzy żydowskich oraz ciekawych informacji o poszczególnych miejscowościach.

- Staramy się odwiedzać małe miejscowości, gdzie trudno jest dojechać, gdzie zawsze jest nam nie po drodze. Wychodzimy z założenie, że wielkie miasta można łatwiej zobaczyć samemu - mówiła Regina Gromacka, nasza przewodniczka.

Na terenie Śląska i Zagłębia aż do drugiej wojny światowej mieszkali zliberalizowani Żydzi niemieccy. Holokaust położył kres żydowskiemu życiu i kulturze na tych terenach. Na Śląsku zachowało się ponad 60 cmentarzy żydowskich, z czego na 43 wciąż znajdują się macewy. W regionie jest też 17 synagog, które najczęściej nie pełnią już funkcji religijnych.

Objazd zaczęliśmy od Krzepic. Na cmentarzu zachowało się kilkaset macew wykonanych z żeliwa. To dlatego że jeden z miejscowych Żydów był właścicielem huty, gdzie kuto nagrobki. W mieście zachowały się też ruiny XIX-wiecznej synagogi. W Lublińcu zobaczyliśmy cmentarz żydowski oraz muzeum poświęcone Edycie Stein. W miejscowości Wielowieś k. Gliwic widzieliśmy kamienne macewy, a wśród nich 4 pomniki przyrody – wielosetletnie dęby.

W Gliwicach – dzięki Monice Ćwiklińskiej – obejrzeliśmy Zamek Piastowski, który nigdy zamkiem nie był, a zazwyczaj pełnił funkcję więzienia. Żydzi mieszkali tu już w średniowieczu. W 1863 r. urodził się tutaj Oscar Troplowitz, twórca kremu Nivea oraz pasty do zębów w tubce.

Spędziliśmy też trochę czasu w Zabrzu oraz Bytomiu, gdzie kiedyś znajdowała się synagoga w stylu mauretańskim, podpalona w 1938 r.

W Czeladzi na cmentarzu zachowało się ponad 3 tys. nagrobków, na których napisy sporządzono w kilku językach – hebrajskim, jidysz, polskim, niemieckim, esperanto.

Wszystkie miejsca oglądaliśmy na ekranach naszych komputerów, ale czekamy na spotkanie z żydowską historią Górnego Śląska na żywo!

Koordynacja objazdu: Natalia Chmielarz, organizacja: Monika Ćwiklińska, opieka naukowa: Regina Gromacka.

Program współfinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

2016

Objazd naukowy śladami żydowskimi po Dolnym Śląsku

W dniach 26-29 maja zorganizowaliśmy w Centrum doroczny naukowy objazd szlakiem żydowskim. Tym razem wybraliśmy się na Dolny Śląsk.

Zaczęliśmy oczywiście od Wrocławia i odwiedzin w Synagodze pod Białym Bocianem. Spotkaliśmy się tam z Janem Kirschenbaumem, który opowiedział o dziejach oraz współczesnym życiu gminy żydowskiej. Potem udaliśmy się na Stary Cmentarz Żydowski przy ulicy Ślężnej, gdzie obejrzeć można monumentalne grobowce i niezwykłe macewy inspirowane różnymi stylami i nurtami sztuki.

Ranek drugiego dnia upłynął nam na zwiedzaniu cmentarza żydowskiego w Legnicy oraz Jawora, gdzie oprócz wspaniałego Kościoła Pokoju znajduje się też średniowieczna synagoga, przemianowana na kaplicę szpitalną pod wezwaniem świętego Wojciecha. Fragmenty IV wiecznej synagogi mogliśmy też obejrzeć w Strzegomiu –budynek w zmienionym kształcie zamieniony został na kościół św. Barbary. Obejrzeliśmy także teren dawnego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen.

Trzeciego dnia spędziliśmy nieco czasu w przepięknej Świdnicy i ruszyliśmy w kierunku Dzierżoniowa, gdzie odnowiona została niedawno jedna z kilku niezniszczonych w trakcie Nocy Kryształowej synagoga, po której oprowadził nas Maciej Kmiecik. Wstąpiliśmy także na dzierżoniowski cmentarz, na którym zachowały się dawne macewy, a także odbywają się pochówki współcześnie. Ten dzień zakończyła krótka wizyta w Kłodzku, gdzie mimo ulewy udało nam się dotrzeć na zamknięty i niewielki cmentarz, a potem zasłużony odpoczynek w Dusznikach Zdrój.

Ostatni dzień naszego objazdu rozpoczęliśmy od ponownej wizyty w Kłodzku i krótkiego spaceru po rynku oraz malowniczym Moście Św. Jana. W poszukiwaniu kolejnej synagogi wyruszyliśmy natomiast do Ziębic, gdzie przy ulicy Wąskiej 11 stoi nieczynny i opuszczony dziś budynek, stworzony w stylu angielskiego neogotyku. W Ziębicach udało nam się znaleźć także oddalony nieco od centrum miasta, położony na pagórku cmentarz żydowski z zachowanymi macewami.

Ostatnim punktem na naszej tegorocznej trasie była Oleśnica, gdzie w budynku dawnej synagogi znajduje się obecnie filia wrocławskiej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej oraz zbór Kościoła Zielonoświątkowego. O budynku oraz wiernych opowiadał nam pastor Paweł Cieślar.

Na naszej trasie znalazło się łącznie 14 miejscowości, a historię Żydów zamieszkujących poszczególne miejscowości tradycyjnie już przedstawiali w swoich referatach sami uczestnicy objazdu.

Jeszcze raz dziękujemy wszystkim przedstawicielom instytucji, którzy zgodzili się z nami spotkać w trakcie objazdu oraz umożliwili wstęp do obiektów!