All posts by : Admin

Pierwsze szkoły żydowskie z językiem jidysz zaczęły powstawać już w 1916 r. Nie miały jednak spójnego programu, ani żadnej organizacji, która dbałaby o ich prawa. Dlatego powołano CISZO. O historii tej organizacji mówiła Anna Szyba podczas spotkania online 15 czerwca.

CISZO – Centralna Żydowska Organizacja Szkolna – funkcjonowała w dwudziestoleciu międzywojennym, kładąc nacisk na świecką edukację i język jidysz. Oficjalnie CISZO utworzono w 1921 r. Pod koniec lat 20. ubiegłego wieku należało do tej organizacji ok. 150 oddziałów w różnych polskich miastach. Ideologicznie placówki CISZO sprzeciwiały się syjonizmowi. Nic dziwnego, bo związane były z Bundem. Działalność tej organizacji skończyła się wraz z wybuchem II wojny światowej.

Sama idea szkoły żydowskiej powstawała od końca XIX wieku. Dyskutowano o tym, jak stworzyć szkołę dla mas, dostępną dla wielu dzieci. Nowa szkoła żydowska była świecka, demokratyczna oraz uczyła dzieci wykorzystywać wiedzę w praktyce.

Uczniowie pochodzili z rodzin robotniczych. Często nie mieli funduszy, by pokryć czesne. Bywało, że w związku z tym nauczyciele nie dostawali wypłaty przez kilka miesięcy.

Szkoły były prywatne, co roku musiały ubiegać się o koncesję. Inspektorzy oświatowi często je zamykali z powodów lokalowych. Niektóre z nich następnie wznawiały działalność. Ponieważ sytuacja była dynamiczna, trudno dziś określić dokładną liczbę placówek CISZO.

W latach 1921-31 w Wilnie udało się CISZO utworzyć żydowskie seminarium nauczycielskie w jidysz. Przy każdych egzaminach końcowych musiał być obecny inspektor szkolny, który skarżył się, że niczego nie rozumie, bo wszyscy mówią w jidysz. Seminarium zaczęto zarzucać sympatie socjalistyczne. W końcu doszło do jego zamknięcia.

Nauczyciel w szkołach CISZO był wychowawcą. A wychowywanie to przygotowanie do świadomego uczestniczenia w życiu społecznym, nauczenie samodzielności w działaniu i odpowiedzialności za powierzone zadania, nauczenie podejmowania samodzielnych decyzji. By to osiągnąć, stosowane metodę projektów.

Dla części uczniów szkoła była nie drugim, ale pierwszym domem.

Projekt współfinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

“Hebrajskie życie literackie w międzywojennej Polsce” to książka, o której rozmawiały autorka Magda Sara Szwabowicz, Shoshana Ronen i Alina Molisak podczas spotkania online zorganizowanego 17 maja przez CKJ.

W książce mamy do czynienia z szerokim tłem historycznym. Autorka omawia ważne środowiska, ich ewolucję, sposób funkcjonowania czasopism oraz wydawnictw. Zwraca uwagę na aktorów przestrzeni hebrajskiej oraz na ważny aspekty krytyki – dyskusje dotyczące twórczości żydowskiej w diasporze.

To, co zostaje utrwalone w mowie, staje się częścią narracji. Podczas jednej z kwerend w bibliotece Uniwersytetu Telawiwskiego Magda Sara Szwabowicz odnalazła kilka prac naukowych, które powstały w ramach seminarium “Zmierzchające centrum literackie”. Z drugiej strony, jeden z twórców pod koniec lat 30. XX wieku pisał o “ożywieniu” hebrajskiej sceny literackiej w Polsce. Autorka musiała zdecydować, czy mowa jest o schyłku, czy też nie. Z taką decyzją zmierzą się też czytelnicy.

Kolebką literatury nowohebrajskiej jest Europa i jej różne strony. Literatura ta powstała dzięki haskali, była napędzana odrodzeniem narodowym, związanym z ruchem syjonistycznym. Jednym z ośrodków tej literatury była Odessa. Oprócz niej równie ważnym ośrodkiem była Warszawa. Literatura hebrajska rozwijała się też w wielu innych miastach. Londyn, Berlin, Lwów, Homel, Wiedeń, Moskwa – tam powstawały hebrajskie wydawnictwa, były wydawane periodyki.

Warszawa, Lwów, Kraków i Wilno – to miejscowości, które pojawiają się w tej pracy. To tam znajdowało się najbardziej widoczne, funkcjonalne życie literackie – wydawnictwa, pisarze, drukarnie i grupa czytelników. Jakie pojawiały się różnice między tymi miejscowościami? Głównie mentalnościowe, kulturowe, językowe, które wynikały z różnych modeli kultury żydowskiej wytwarzanych w różnych zaborach. W Krakowie wydawano najmniej czasopism literackich, pojawiało się najmniej publikacji hebrajskojęzycznych. Społeczność Żydów krakowskich uznawana była za mocną zasymilowaną. Tam dobrze funkcjonowała literatura polsko-żydowska. Lwów to natomiast dziedzictwo wielokulturowości, kładące nacisk na współpracę Polaków i Żydów.

Co stanowiło motywację pisarzy hebrajskich? Utrzymanie tradycji. Młode pokolenie czuło się spadkobiercą i czuło odpowiedzialność za stan kultury i literatury hebrajskiej. Pojawiała się też motywacja ideologiczna – poczucie odpowiedzialności narodowej. Diaspora miała przygotować młodych Żydów do emigracji do państwa żydowskiego, a hebrajski był narzędziem, które miało pomóc w adaptacji na nowym gruncie.

Większość publicystów pracowała bez honorariów, a nawet przeznaczała na działalność swoje własne środki.

Nagranie spotkania: https://www.facebook.com/centrumkulturyjidysz/videos/480379323288478

Projekt współfinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

– Byliśmy kwartetem solistów i każdy z nas wymyślił swoją część książki na własny autorski sposób – tak o publikacji “Warsze, Warszawa” mówiła Agnieszka Żółkiewska podczas spotkania, które odbyło się 12 kwietnia na naszym Facebooku. Partnerem wydarzenia był Żydowski Instytut Historyczny.

– Podtytuł książki to “Żydzi w historii miasta 1414-2014”. To pokazuje, że autorzy współgrali z historią Warszawy. Wędrując z historią Żydów w Warszawie, widzimy jak zmienia się topografia miasta – wyjaśnia Franciszek Bojańczyk, przewodnik miejski.

Franciszek Bojańczyk

Książka zawiera wiele adresów, których śladem można dziś podążać. Są miejsca związane z religią, kulturą, światem jidysz.

Obecność Żydów w mieście była ograniczana, uzależniona od wielu czynników, w tym decyzji książąt mazowieckich, potem królów. Lobby mieszczańskie, chrześcijańskie próbowało wpływać na władców. Chrześcijanie traktowali Żydów jako konkurencję ekonomiczną. Prawo do obywatelstwa, bycia w mieście, przyznano Żydom dopiero w XIX wieku.

– Żydzi tutaj cały czas byli, ale ich obecność związana była z ciągłym konfliktem, z ciągłym negocjowaniem swojej obecności – wyjaśnia Franciszek Bojańczyk.

– Dzięki tej książce możemy zobaczyć ciągłość trudnych relacji i historię nieustannego negocjowania – zaznacza prowadząca spotkanie Sylwia Chutnik.

Sylwia Chutnik

Autorzy korzystali z zasobów archiwalnych, spraw sądowych, prasy, wspomnień, literatury pięknej. – Icchok Baszewis Singer w przeciwieństwie do innych literatów dzielił się sprawami kontrowersyjnymi – mówi Agnieszka Żółkiewska.

Agnieszka Żółkiewska

Ważnym źródłem, z którego korzystano w książce, było Archiwum Ringelbluma. Celem było oddanie głosu ofiarom getta, odejście od postrzegania tej historii przez polskie źródła. – Możemy wysłuchać mieszkańców ulicy żydowskiej – zachęca do lektury Franciszek Bojańczyk.

Żydzi nie stanowili homogenicznej grupy. Istniały silne podziały religijne, polityczne, kulturowe, językowe, pod względem tożsamościowym.

“Warsze, Warszawa” to praca zbiorowa członków Pracowni Społeczności Wielkomiejskich, działającej w ŻIH od grudnia 2017 r. Autorami publikacji są dr Paweł Fijałkowski, Marta Janczewska, prof. dr hab. Andrzej Żbikowski i dr Agnieszka Żółkiewska.

Nagranie spotkania https://www.facebook.com/centrumkulturyjidysz/videos/936272957128596/

Projekt współfinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji