sesja2022-2

“Kultura i polityka” – sesja naukowa w CKJ

“Kultura i polityka. W 70. rocznicę śmierci/mordu na członkach Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego w ZSRR” to tytuł sesji naukowej, jaka odbyła się 1 września w CKJ.

Żydzi odgrywali znaczą rolę w rosyjskim ruchu rewolucyjnym. W kierownictwie partii bolszewickiej było stosunkowo wielu Żydów, ale nic nie wskazuje na to, by miało to wpływ na stosunek państwa do Żydów. Byli oni traktowani podobnie, jak inne mniejszości.

Joanna Nalewajko-Kulikov przybliżyła działalność Jewsekcji oraz jej działaczy. Część społeczności żydowskiej nie znała rosyjskiego na tyle, by móc swobodnie w nim funkcjonować, dlatego istniała potrzeba tłumaczenia “z bolszewickiego na żydowski”. Miało to służyć przybliżeniu programu bolszewików oraz zwerbowania ich do organizacji. Wkrótce jednak nastąpiła walka z nacjonalizmem żydowskim, z rabinami, z judaizmem oraz rugowanie hebrajskiego. Zwalczanie języka hebrajskiego przedstawiano jako walkę z klerykalizmem. Dochodziło do sowietyzacji języka – hebraizmy zapisywano fonetycznie, by każda niewykształcona osoba mogła je przeczytać.

Joanna Degler przybliżyła postać Chany Lewin – poetki, żołnierki i feministki. Była ona jedną z najbardziej aktywnych pisarek okresu przedwojennego. Miała wątpliwość, czy w nowej rzeczywistości kwestia kobieca została właściwie rozwiązana. Czy nie było tak, że dokonała się rewolucja, ale jej cenę poniosą kobiety. Powoływała się też na swoje doświadczenie – kobiety, która walczyła z karabinem w ręku.

Postać Szyry Gorszman jako reportażystki przedstawiła Karolina Szymaniak, prezentując fragmenty dotyczące lata oraz ludzi nauki. Twórczość tej pisarki charakteryzuje silna obecność reporterskiego ja, indywidualne niedopowiedziane historie, tajemnice – szczególnie jeśli chodzi o tożsamość żydowską po wojnie. Jej utwory dają wgląd w codzienne życie żydowskie w ZSRR, uwzględniając podskórne poczucie wyobcowania i traumy.

Anna Rozenfeld mówiła o Idzie Kamińskiej i jej doświadczeniu uchodźctwa. Kamińska zaczęła grać na scenie w wieku 6 lat. Angażowała się w rozwój teatru jidysz. Pod koniec lat 30. drastycznie ograniczono instytucje żydowskie w ZSRR, teatry mogły jednak funkcjonować. Kamińska otrzymała zaproszenie do kierowania teatrem Zachodniej Ukrainy wraz z obietnicą finansowania. Sądziła, że w ten sposób kultura jidysz może nie tylko przetrwać, ale również się rozwijać. Dopiero później przyszło rozczarowanie i świadomość wykorzystania sztuki żydowskiej do celów propagandowych.

Magdalena Ruta przedstawiła sylwetki żydowskich poetów gułagu, a Philip Schwartz mówił o stosunkach polsko-sowieckie z perspektywy literatury jidyszowej w latach 40. i 50. XX wieku.

Szmuel Halkin był dziewiątym dzieckiem w rodzinie i mawiał, że z tego tytułu musi mieć szczęście. Icyk Manger uznawał go za jednego z największych i najsubtelniejszych poetów jidysz. Biografię oraz twórczość Halkina przybliżyła Bella Szwarcman-Czarnota. Dzieje Halkina potoczyły się wyjątkowo. W 1929 r. ukazał się jego drugi tom poezji “Ból i męstwo”, spotykając się z krytyką, że to twórczość zbyt pesymistyczna, bez wiary w lepsze jutro. Jego utwory były mocno osadzone w kulturze żydowskiej. W czasie II wojny światowej poeta należał do Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego.

Maria Sławek z Instytutu Mieczysława Wajnberga mówiła o twórczości kompozytora, prezentując uczestnikom nagrania utworów w jidysz m.in. we własnym wykonaniu.

Sesja naukowa odbyła się w ramach Festiwalu Warszawa Singera pod opieką naukową Karoliny Szymaniak.

grafika zapraszająca na wydarzenie

Upamiętnienie rocznicy wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim

Nasi słuchacze upamiętniają rocznicę wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim. Uczestnicy lektoratów jidysz i hebrajskiego, studenci Żydowskiego Uniwersytetu Otwartego oraz Uniwersytetu Trzeciego Wieku przygotowali żonkile symbolizujące naszą wspólną pamięć o wydarzeniach sprzed 78 lat.

Zdjęcia przesłali: Hanna Mieleszczuk, Maciej Rajczak, Magdalena Kubicka, Marcin Brzeziński, Nadia Karolak, Nela Pilch, Witold Miecznikowski, Anna Maria Czubaczyńska oraz słuchacze UTW.

W wigilię święta Pesach, 19 kwietnia 1943 roku, wybuchło powstanie w warszawskim getcie, heroiczny zryw kilkuset bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) oraz Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW), będący zbrojną odpowiedzią na ludobójstwo i odwetem na hitlerowcach. To jedno z najważniejszych wydarzeń w historii narodu żydowskiego.

Z okazji rocznicy Teatr Żydowski przygotował specjalny program, który można śledzić na Facebooku.

grafika informująca, że CKJ bierze udział w akcji żonkile

Bierzemy udział w akcji #Żonkile

Centrum Kultury Jidysz jak co roku włącza się w organizowaną przez Muzeum Polin akcję #Żonkile, upamiętniającą rocznicę wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim. Możecie do nas dołączyć! Wystarczy wydrukować na żółtym papierze szablon, wyciąć papierowe żonkile, zrobić im zdjęcie i wysłać do nas.

Na Wasze fotografie czekamy do 17 kwietnia. 19 kwietnia zamieścimy je na naszej stronie i Facebooku. Dzięki temu pokażemy jak – w tych nietypowych warunkach – ważna jest dla nas pamięć.

“W tym roku pragniemy nie tylko upamiętnić wybuch powstania w getcie warszawskim 19 kwietnia 1943 roku, lecz także podkreślić rolę, jaką odegrały w nim kobiety. Żydówki w czasie powstania organizowały kuchnie ludowe, kolportowały nielegalną prasę, opatrywały rannych, były łączniczkami oraz walczyły z bronią w ręku” – informuje Muzeum Polin

uczestnicy spotkania

Wirtualny objazd po Górnym Śląsku

Jak co roku CKJ organizuje objazd naukowy śladami żydowskich zabytków w Polsce. W tym roku – z wiadomych przyczyn – odbywa się on w formule online.

Nasze wyprawy (nawet wirtualne) są najlepszym sposobem poznawania historii Żydów, ich dziedzictwa kulturowego oraz zabytków. Co roku staramy się zwiedzić inny region kraju i dotrzeć do miejsc mniej uczęszczanych. Nasze podróże to wspólne przedsięwzięcie wszystkich uczestników, każdy z nas – przygotowując referaty – jest więc po części odpowiedzialny za program, poziom merytoryczny, a także atmosferę nauki, pasji poznawania i odkrywania, dobry nastrój we wspaniałym towarzystwie.

Tym razem 11 grudnia “odwiedziliśmy” Górny Śląsk i Słowację. Referaty dotyczyły Śląska, chasydyzmu, cmentarzy żydowskich oraz ciekawych informacji o poszczególnych miejscowościach.

– Staramy się odwiedzać małe miejscowości, gdzie trudno jest dojechać, gdzie zawsze jest nam nie po drodze. Wychodzimy z założenie, że wielkie miasta można łatwiej zobaczyć samemu – mówiła Regina Gromacka, nasza przewodniczka.

Na terenie Śląska i Zagłębia aż do drugiej wojny światowej mieszkali zliberalizowani Żydzi niemieccy. Holokaust położył kres żydowskiemu życiu i kulturze na tych terenach. Na Śląsku zachowało się ponad 60 cmentarzy żydowskich, z czego na 43 wciąż znajdują się macewy. W regionie jest też 17 synagog, które najczęściej nie pełnią już funkcji religijnych.

Objazd zaczęliśmy od Krzepic. Na cmentarzu zachowało się kilkaset macew wykonanych z żeliwa. To dlatego że jeden z miejscowych Żydów był właścicielem huty, gdzie kuto nagrobki. W mieście zachowały się też ruiny XIX-wiecznej synagogi. W Lublińcu zobaczyliśmy cmentarz żydowski oraz muzeum poświęcone Edycie Stein. W miejscowości Wielowieś k. Gliwic widzieliśmy kamienne macewy, a wśród nich 4 pomniki przyrody – wielosetletnie dęby.

W Gliwicach – dzięki Monice Ćwiklińskiej – obejrzeliśmy Zamek Piastowski, który nigdy zamkiem nie był, a zazwyczaj pełnił funkcję więzienia. Żydzi mieszkali tu już w średniowieczu. W 1863 r. urodził się tutaj Oscar Troplowitz, twórca kremu Nivea oraz pasty do zębów w tubce.

Spędziliśmy też trochę czasu w Zabrzu oraz Bytomiu, gdzie kiedyś znajdowała się synagoga w stylu mauretańskim, podpalona w 1938 r.

W Czeladzi na cmentarzu zachowało się ponad 3 tys. nagrobków, na których napisy sporządzono w kilku językach – hebrajskim, jidysz, polskim, niemieckim, esperanto.

Wszystkie miejsca oglądaliśmy na ekranach naszych komputerów, ale czekamy na spotkanie z żydowską historią Górnego Śląska na żywo!

Koordynacja objazdu: Natalia Chmielarz, organizacja: Monika Ćwiklińska, opieka naukowa: Regina Gromacka.

 

Program współfinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji