Wczoraj wieczorem zmarła profesor Maria Janion – wybitna znawczyni polskiego romantyzmu, krytyczna badaczka i komentatorka polskich mitów narodowych i przemian dominujące w polskiej kulturze paradygmatu romantycznego. Jej prace „Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi”, a następnie „Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie” – stawiały ważne, trudne, bolesne pytania o historię polsko-żydowską i żydowsko-polską widziane w całej ostrości. W „Wykładach żydowskich” obok uważnych lektur romantyków – m.in. Mickiewicza, Krasińskiego i analiz polskich i polsko-żydowskich mitologii (filo- i antysemickich), proponowała wspaniałe odczytania autorów żydowskich – tych piszących po polsku lub dostępnych Jej w przekładzie. Jednocześnie ogromnego potencjału dla kontynuacji podjętych przez nią, pionierskich badań upatrywała w lekturach autorów piszących w jidysz i po hebrajsku. W tekście „Krew i duch. Żydzi romantyków” pisała:
„Od lat wyobrażałam sobie tematy, jakie podejmą nowe pokolenia polskich humanistów, dla których znajomość jidysz i hebrajskiego (…) będą już nie barierą, a podstawowym narzędziem pracy. Marzenie się urzeczywistniło. Otchłań po Zagładzie zaczęła się zapełniać, powstają teksty, książki i kolejne kręgi naukowych środowisk. Odbieram to jako rodzaj cudu, przybliżającego nas jednak raczej do tragicznej samoświadomości aniżeli tego, co romantycy nazywali <<upiciem się duchem>>. Odczytana w rdzennym piśmiennictwie żydowskim recepcja kościuszkowskich i mickiewiczowskich idei nie jest wiedzą radosną. (…).” Kończyła swój tekst wyrażając nadzieję, że badanie polsko-żydowskiego kontaktu z żydowskiej perspektywy, poprzez pisane w językach żydowskich teksty, będzie służyć „odnowieniu bólu i żałoby po Zagładzie. Wciąż uznaję to – zaznaczała – za najwyższą – niech będzie i opatrznościową- powinność polskiej wspólnoty.”
Mamy nadzieję, że naszą pracą, jako Centrum Kultury Jidysz, będziemy mogli – choćby w niewielkim stopniu – przyczyniać się do dalszego urzeczywistniania marzenia prof. Janion – kształcąc kolejnych badaczy znających jidysz i hebrajski i krytycznie spoglądając na polsko-żydowską historię i literaturę w Janionowskim duchu.
Żegnamy mistrzynię kilku pokoleń polskich humanistów, osobę, której krytycznego głosu będzie nam szczególnie brakować.
Kowed ir ondenk! כּבֿוד איר אָנדענק!
tekst: K. Szymaniak